AKTUALNOŚCI

Pełna znajomość języka oznacza nie tylko płynność w mówieniu, lecz także ważną umiejętność pisania i czytania. Dzieci, które w pierwszych latach życia nauczyły się mówić po polsku, ale nie uczęszczały na formalne zajęcia w języku polskim, wyrastają na nastolatków, których znajomość języka zatrzymała się na poziomie dziecka. Młodzież ta buduje zdania niepoprawne stylistycznie, popełnia błędy gramatyczne oraz używa tylko podstawowego słownictwa. Nastolatkowie uczestniczący w badaniach mówili, że w języku polskim brakuje im słów, które potrzebne im są do rozbudowanej wypowiedzi. Mieli oni także trudności w rozumieniu tekstów pisanych. Byli zdziwieni, że tak dobrze sobie radzą podczas codziennych prostych rozmów w języku polskim, a jednocześnie napotykają trudności podczas czytania czy pisania dłuższych wypowiedzi. Znajomość rozbudowanego słownictwa występuje tylko u tych dzieci, które uczą się języka polskiego w szkole i mają częsty i regularny kontakt z literaturą oraz tekstami z rozmaitych dziedzin.

Istnieje wiele naukowych dowodów na to, że niemowlęta i małe dzieci doskonale uczą się dwóch języków równolegle. Podstawowe, najwcześniejsze stadia rozwoju języka dziecka przebiegają u dzieci podobnie, niezależnie od tego czy rozwijają się one w środowisku jedno- czy dwujęzycznym. Niemowlęta wychowywane w otoczeniu dwujęzycznym gaworzą tak samo jak jednojęzyczne. W podobnym wieku też (w okolicach swych pierwszych urodzin) wypowiadają pierwsze słowa. Również w tym samym czasie, gdy mają około dwóch lat, zaczynają łączyć słowa w wypowiedzi składające sie z dwóch lub trzech słów.

Tempo rozwoju dzieci i zdobywania kolejnych umiejętności takich jak samodzielne siedzenie i chodzenie czy rozwój mowy na ogół jest zróżnicowane i dzieci opanowują te umiejętności w różnym wieku. Przełomowe momenty takie jak wypowiadanie pierwszych słów, łączenie słów w krótkie wypowiedzi występuję w podobnym okresie rozwoju zarówno u dzieci jedno- jak i dwujęzycznych.

Rodzice tak naprawdę nie „uczą” dzieci mówić, podobnie jak nie uczą ich raczkować, chodzić, czy uśmiechać się. Najważniejszy w rozwoju językowym dziecka jest dostęp do języka i potrzeba przyswojenia go. Jeśli maleństwo jest od urodzenia "osłuchane" z językiem w różnych sytuacjach i jeśli czuje ono potrzebę przyswojenia go sobie w celu nawiązania kontaktu z otoczeniem, wtedy nie będzie miało ono problemu z jego nauką. Analogicznie - jeśli dziecko od urodzenia osłuchuje się z dwoma językami w różnych sytuacjach i jeśli czuje ono potrzebę przyswojenia sobie obydwu języków w celu porozumienia się z otoczeniem, wtedy nauczy się ono każdego z nich.

Język kraju zamieszkania rzeczywiście jest bardzo ważny i należy dziecku umożliwić kontakt z nim, najlepiej nim jeszcze rozpocznie naukę szkolną. Nic jednak nie zastąpi rodzicom naturalności komunikowania się z dzieckiem w języku ojczystym i dlatego należy uczyć dziecko języka ojczystego już od pierwszych chwil jego życia. Wielu ekspertów wskazuje, że kluczowe są pierwsze 3 lata życia dziecka.

Własny język jest dla każdego człowieka najbardziej naturalny – najłatwiej jest nam wyrazić w nim siebie, nasze emocje i uczucia oraz nawiązać z dzieckiem pełny kontakt emocjonalny.

Jest bardzo ważne, by rodzice zwracając się do dziecka, robili to w języku, który znają najlepiej, w którym czują się najpewniej i najbardziej naturalnie. Takie podejście zapewnia dziecku prawidłowy rozwój nie tylko językowy, lecz także intelektualny i emocjonalny.

Dzieci lubią stabilizację i powtarzalność oraz szukają naturalności i niechętnie wychodzą poza schematy, do których się przyzwyczaiły. Niewielkie są szanse na to, by po jakimś czasie dziecko zaczęło rozmawiać z nami w naszym języku ojczystym, skoro do tej pory rozmawiało w języku, którym porozumiewa się również poza domem.

Jeżeli przez 5 lat rozmawialiśmy z dzieckiem po angielsku to nie będzie ono chciało zacząć mówić z nami po polsku tylko dlatego, że mama lub tata nagle postanowili zacząc uczyć go polskiego. Jeśli na początku zdecydujemy, że do dziecka zwracamy się w języku dominującym lub gdy zaczniemy języki mieszać, możemy wejść na drogę bez powrotu.

Należy pamiętać, że tempo przyswajania języka zależy przede wszystkim od częstotliwości kontaktu z danym językiem. Zazwyczaj w pierwszych latach życia można zauważyć, że język pierwszy (ojczysty) jest zdecydowanie dużo lepiej rozwinięty i dominujący. Dopiero potem, na ogół w momencie pójścia dziecka do przedszkola czy szkoły i coraz częstszego kontaktu z językiem drugim, jego znajomość staje się coraz lepsza, kosztem osłabienia języka pierwszego.

Często zdarza się, że ten słabiej znany dzieciom drugi język, czyli język kraju osiedlenia jest językiem szkolnym. Dzieci, które są w nim mniej biegłe na początku nie zawsze rozumieją, co do nich mówi nauczyciel i mają kłopoty z wykonywaniem poleceń. Wielu nauczycieli postrzega to jako utrudnienie w ich pracy, a w skrajnych przypadkach przypisuje takim dzieciom opóźnienia rozwojowe albo niski poziom inteligencji. Tymczasem niedoskonała znajomość języka u dzieci najczęściej wynika po prostu z niewystarczającej styczności z tym językiem. Z czasem dzieci emigrantów coraz lepiej poznają drugi język, opanują nowe słownictwo oraz struktury gramatyczne i szybko nadrabiają zaległości.

Z wiekiem rozwój językowy dzieci dwujęzycznych zaczyna się nieco różnić od tego dzieci jednojęzycznych. Inny jest u nich przyrost wiedzy językowej, inaczej też używają języka. Różnice te są jednak zupełnie naturalne i nie powinny martwić rodziców oraz opiekunów. Dzieci dwujęzyczne mogą mieszać oba języki w jednym zdaniu.

Zjawisko „przeskakiwania” z języka na język podczas rozmowy jest zupełnie normalne i nie jest objawem jakichkolwiek zaburzeń. Jest ono dość dobrze poznane, w literaturze fachowej nazywa się je również „przełączaniem kodów” .Wszystkim osobom dwujęzycznym, również dorosłym, od czasu do czasu zdarza się mieszanie języków. Często zdarza się to, gdy mówią w języku, który słabiej znają. Czasem w rozmowie wybierają słowa z języka, który lepiej przyswoiły, mimo że właśnie starają się porozumieć w języku znanym sobie gorzej.

Warto dodać, że podobne zjawisko występuje u dzieci jednojęzycznych, które nie mogąc zaczerpnąć brakującego im słowa z drugiego języka, tworzą neologizmy, czyli słowa, które nie istnieją.

W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym dzieci dwujęzyczne znają często mniej słów w każdym ze znanych sobie języków niż ich jednojęzyczni rówieśnicy. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę wszystkie znane im słowa w obu językach jednocześnie okazuje się, że mają tak samo bogate słownictwo jak ich rówieśnicy, a często nawet przewyższają ich pod tym względem.

Pierwszy język (język matki) jest filarem, na którym budowane są kolejne systemy językowe. Bez względu na wybór kraju zamieszkania, język etniczny jest podstawą do skutecznego nauczenia się kolejnych językow. Mówienie w domu do dziecka w swym rodzimym języku z pewnością nie utrudni mu nauczenia się języka, którym posługuje się otoczenie.

Dziecko będzie miało wiele okazji w kontaktach poza domem, czy to w przedszkolu czy szkole, aby przyswoić język większości. Im lepiej dziecko zna pierwszy język, buduje poprawne zdania oraz operuje bogatym słownictwem tym łatwiej pozna oraz zapamięta nowe słowa i określenia w innych językach.

Celem zapewnienia dziecku prawidłowego rozwoju językowego należy używać w kontaktach z nim bogatego słownictwa i złożonych struktur gramatycznych. Rodzice powinni więc znać na bardzo wysokim poziomie język, w którym mówią do swoich dzieci. Jeśli posługują się w kontaktach z nimi językiem, w którym nie czują się pewnie, istnieje ryzyko, że nie będą w stanie dostarczyć dziecku odpowiedniego modelu do prawidłowego rozwoju językowego. Co więcej, z czasem może się okazać, że ich niewystarczający poziom znajomości języka ograniczy tematy rozmów z dzieckiem tylko do najprostszych, w których rodzice czują się kompetentni językowo. Dlatego też zaleca się rodzicom, by porozumiewali się z dzieckiem w tym języku, który znają najlepiej. Oczywiście nie da się zupełnie uniknąć używania w domu języka większości, lepiej jest jednak posługiwać się w domu rodzimym językiem matki.

Język ojczysty często nazywany jest językiem naszego serca, gdyż tylko w nim jesteśmy w stanie wyrazić nasze emocje i uczucia w sposób autentyczny i naturalny. Jeśli chcemy, aby nasze dziecko potrafiło i chciało mówić po polsku, nauka języka nie może odbywać się tylko w sobotniej szkole. Przyswajany przez dzieci język musi być żywym narzędziem wyrażania uczuć i emocji oraz budowania więzi poprzez komunikowanie się z najbliższą rodziną i przyjaciółmi.

Bardzo ważne jest, aby wyposażyć dziecko w słownictwo potrzebne do opisywania radości, smutku, strachu, gniewu czy frustracji. Dlatego powinniśmy rozmawiać z nim i bawić się w naszym języku ojczystym oraz zachęcać do wspólnego czytania książek w języku polskim. Zapewni to dziecku odpowiedni rozwój emocjonalny oraz zapewni umiejętność nazywania uczuć oraz chęć używania języka polskiego do wyrażania osobistych przeżyć i doświadczeń.

Przebywając długo na emigracji jesteśmy zanurzeni w kulturze kraju, w którym żyjemy. Szczególnie dotyczy to dzieci polonijnych, które wyjechały z Polski, gdy były małe lub urodziły się już poza Polską i mają nikłe wspomnienia o ojczyźnie. Dlatego warto zadbać o proces kształtowania w nich poczucia tożsamości i zapewnić żywy kontakt z polską kulturą i obyczajami.

Ciężko wyobrazić sobie osobę, która czuje się Polakiem, lecz nie potrafi posługiwać się językiem polskim. Z tego powodu warto dać dziecku szansę na skorzystanie z polskiej edukacji, która jest dostępna również na emigracji. Szczególnie na obczyźnie wspólnota językowa z rodzicami i możliwość nawiązania pełnego kontaktu z dziadkami czy kuzynami w kraju jest warunkiem prawidłowego przebiegu procesu kształtowania się tożsamości.

W wieku nastoletnim, kiedy młody człowiek zaczyna zadawać sobie pytanie kim jest, a kim nie jest, to bardzo ważny etap dla pełnego procesu ukształtowania się dojrzałej tożsamości. W tym okresie wyjątkowo silna jest potrzeba wpasowania się i przynależności do grupy rówieśniczej, która może nawet spowodować początkowe odrzucenie polskiej tożsamości.

Umiejętne przywoływanie u dziecka odpowiednich wspomnień, otwartość na rozmowę, a przede wszystkim próba wysłuchania i zrozumienia rozdarcia może być odpowiedzią na chwilową niepewność czy pewne zagubienie co do własnej tożsamości. Nawiązanie kontaktów z rówieśnikami o polskim pochodzeniu może mieć korzystny wpływ na rozwój dziecka, bowiem pozna inne osoby, które znajdują się w takiej samej sytuacji.

Nawet jeśli zdecydowaliśmy się na życie poza Polską, warto spojrzeć na emigrację jako na szansę dla wielopoziomowego rozwoju dzieci, ich dwujęzyczności, a także poznania odmiennych kultur. Nie zapominajmy przy tym jednak o Polsce i pozwólmy, aby nasze dzieci znały swoje korzenie, wiedziały skąd pochodzą i mogły być dumne ze swojej rodziny i jej polskości.